Ukrayna müharibəsi Çinə necə təsir göstərəcək

Rusiya pariya dövlətinə çevrilərsə, ölkə Çinin potensial tərəfdaşı olmaqdan daha çox yalvarmaq riski ilə üzləşə bilər

Rusiyanın Ukraynaya hərbi müdaxiləsindən sonra Qərb yekdilliklə Moskvaya qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etdi ki, bu da hazırda beynəlxalq bazarda enerji və xammal qiymətlərini daha da artırdı. Bu onunla bağlıdır ki, Rusiya boru qazından istifadə etməklə dünyanın qaz təchizatı ehtiyacının üçdə birini ödəyir.

Bunu “Xalq Cəbhəsi”nə Hindistanın tanınmış siaysi yazarı Məhəmməd Pərviz Bilgami deyib.

Onun fikrincə, Çinin Rusiya-Ukrayna münaqişəsindəki mövqeyi və rolu daha böyük Rusiya-Qərb münaqişəsi üçün açardır və formalaşmaqda olan qlobal nizamda ABŞ-Çin rəqabətinin tonunu təyin edəcək. Çin bu münaqişədən maksimum fayda əldə etmək üçün silah anbarında bütün vasitələrə malikdir: “Çin artıq Rusiyanın ən böyük ticarət tərəfdaşıdır və sanksiyalardan əziyyət çəkən Rusiya öz neftini, qazını və digər təbii sərvətlərini Çin bazarına SWIFT, Sərhədlərarası Banklararası Ödəniş Sistemi və ya CIPS alternativindən istifadə edərək satacaq. Mərkəzi Asiya dövlətləri, Belarusiya və bir sıra digər ölkələr Rusiya ilə maliyyə əməliyyatları olmadan yaşaya bilməzlər. Bu, Çinin CIPS-ə böyük qlobal maliyyə əməliyyatlarına girmək üçün böyük bir açılış verəcək.

Rusiyanın SWIFT ödəniş sistemindən çıxarılması Çinin SWIFT-ə artıq qurulmuş alternativi inkişaf etdirmək səylərinə kömək edə bilər. Qərbin Rusiyaya qarşı sərt sanksiyaları və beynəlxalq maliyyə əməliyyatlarının SWIFT sistemindən çıxarılması Rusiyanı SWIFT-ə Çin alternativini qəbul etməyə məcbur edəcək. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü və Qərbin Moskvaya qarşı sərt sanksiyaları, şübhəsiz ki, Çinin qlobal nizamda nüfuzunu artıracaq”.

Bilgami qeyd edib ki, Çinin yeni variantı Rusiyaya ticarətinin böyük hissəsini ABŞ dolları ilə deyil, yuanla aparmağa imkan verə bilər. 2015-ci ildə yaradılmış CIPS çox ehtiyac duyulan təkan alacaq. Prinsipcə, CIPS-in SWIFT-in yerində istifadə edilməməsi üçün heç bir səbəb yoxdur. Əgər Rusiya ticarət ödənişlərini dollar sistemindən uğurla keçirsə, Amerikanın nüfuzu və gücü böyük zərər görəcək: «Rusiya həmçinin Rusiya malları üçün bütün ödənişlərin Rusiyanın SWIFT alternativi olan SPFS vasitəsilə ödənilməsini tələb edə bilər. Rusiyanın SWIFT-dən kəsilməsi İrana zərəri olmayacaq. Rusiya və Çin SWIFT-dən necə sanksiya silahı kimi istifadə edildiyini gördülər və öz SWIFT alternativlərini inkişaf etdirdilər”.

SWIFT kəsildikdən sonra dünya Rusiya ilə ticarəti dayandırmayacaq; şirkətlər alternativ sistemlərə keçəcəklər. Çinin iqtisadi qüdrətini və beynəlxalq əməliyyatlarının böyük həcmini nəzərə alsaq, CIPS-in SWIFT-ə alternativ olmaq şansı Rusiyanın SPFS-dən daha yüksəkdir: «SWIFT Rusiyada ildə 800 milyard dollar vəsait idarə edir. SWIFT-in ilkin olaraq kəsilməməsinin səbəbi Almaniyanın Rusiyanın qaz haqqını necə ödəyəcəyini anlamaq istəməsi idi. SWIFT-in nə qədər həcminin idarə olunmasının heç bir fərqi yoxdur. Bütün Rusiya ödənişləri təmizləndiyi müddətdə ödəniş sisteminin həcmi əhəmiyyətsizdir. Xarici şirkətlər CIPS və SPFS-dən istifadə etməyə məcbur olarlarsa, bu, SWIFT-in tam inhisarını məhv edəcək və maliyyə sanksiyaları dişsiz olacaq”.

Ekspert vurğulayıb ki, xarici şirkətlər SPFS və CIPS-dən istifadə etməyə məcbur olarlarsa, SWIFT-in bütün inhisarı məhv ediləcək və maliyyə sanksiyaları öz təsirini itirəcək. Məhz buna görə də Qərb SWIFT üzrə sanksiyaları ratifikasiya etməkdə əvvəlcə tərəddüd edirdi. SWIFT-dən CIPS və SPFS-ə keçid ola bilər: “Əgər Rusiya pariya dövlətinə çevrilərsə, Çinin potensial tərəfdaşı deyil, yalvaran ölkəyə çevrilmək riski ilə üzləşə bilər. On il ərzində Avropa Almaniya və İtaliyada aktual prioritet olan Rusiya qazı və neftindən asılılığını qıracaq. Rusiya Çinə daha çox arxalanacaq və nəticədə Çin Qərbə qarşı daha çox təsir rıçaqlarına sahib olacaq. Rusiya Mərkəzi Bankının məlumatına görə, 2021-ci ildə Rusiyanın ümumi ixracı 489,8 milyard dollara çatıb. 110,2 milyard dolları xam neft, 68,7 milyard dolları neft məhsulları, 54,2 milyard dolları boru kəməri təbii qazı, 7,6 milyard dolları isə maye qazın payına düşüb. Avropa Rusiya neft və qazından o qədər asılıdır ki, ölkənin təbii qazının 70%-dən çoxunu və neftinin təxminən yarısını alır.

Ruslar üçün iki onillik Rusiya-Çin “Yaxşı Qonşuluq, Dostluq və Əməkdaşlıq Müqaviləsi” həlledici olacaq. Bu yaxınlarda Putin-Xi görüşündə Çinin Rusiyadan neft və qaz almağa davam edəcəyi barədə razılıq əldə olunub”.

Yəni, Rusiyanın Avropa bazarında çətinlik yaranarsa, növbəti alıcı işə girməyə hazırdır. Görüş zamanı Rusiyanın “Qazprom” şirkəti və Çinin CNPC şirkəti növbəti 25 il ərzində qazın yeni marşrutla tədarükü barədə razılığa gəliblər. 2019-cu ildə fəaliyyətə başlayan “Sibirin Gücü” kəməri 2025-ci ilə qədər tam şəkildə işə düşəcək: “Çin də öz növbəsində ABŞ-a münasibətdə mövqeyini dəyişməyə başlayıb. Birləşmiş Ştatlar Rusiyanı sərhədi yaxınlığında mühasirəyə ala bilər və nəticədə ABŞ-ın Hind-Sakit Okean strategiyası vasitəsilə Çini cilovlamaq səylərinə mane ola bilər”.

Hindistanlı ekspert Rusiyanın Hindistan və Pakistanla münasibətlərinə də toxunub. Bildirib ki, Hindistan Rusiya və ABŞ ilə sıx əlaqələr saxlayır. Yeni Dehli ənənəvi olaraq Rusiyanın təcavüzünü, o cümlədən, 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsini və 2014-cü ildə Krımın ilhaqını tənqid etməkdən çəkinir: “ABŞ-ın Asiyadakı Dördlüyündə əsas oyunçu olmasına baxmayaraq, Hindistan Rusiya ilə unikal və imtiyazlı strateji əlaqələri qoruyub saxlayıb. Son illərdə Hindistan müdafiə təchizatını şaxələndirib və Hindistan inventarında bu yaxınlarda alınan yüksək səviyyəli müdafiə avadanlığının çoxu Qərb mənşəlidir, xüsusən də Amerika və Fransadır. Buna baxmayaraq, Rusiya hələ də Hindistanın ən böyük silah təchizatçısı və mühüm strateji müttəfiqi olaraq qalır.

2016-2020-ci illər arasında Rusiya Hindistanın silah idxalının yarıdan çoxunu təmin edib. Moskva ilə sıx əlaqələr təkcə yüksək səviyyəli hərbi texnika ilə təmin edilmədi, həm də Hindistana çox arzulanan strateji muxtariyyət verdi. Yeni Dehlinin Vaşinqtonla əlaqələrini gücləndirmək üçün çoxlu siyasi kapital yatırdığı bir vaxtda Hindistanın ABŞ, Avropa və Rusiya ilə münasibətləri arasında incə balans yaratmaq asan deyil”.

Bilgami onu da qeyd edib ki, Hindistanın əzəli rəqibi, keçmişdə Rusiya ilə münasibətləri gərginləşən Pakistan indi ikitərəfli münasibətlərini yaxşılaşdırmağa çalışır. Pakistanın baş naziri İmran Xan Rusiya hərbi qüvvələrinin Ukraynaya müdaxiləsi zamanı Moskvada prezident Putinlə görüşüb. Xanın Moskvaya səfəri Pakistanın ABŞ ilə gərgin münasibətləri bahasına baş Verdi: “2004-cü ildən Vaşinqton və Yeni Dehli ortaq dəyərlərə və geniş şəkildə uzlaşan geosiyasi maraqlara əsaslanan “strateji tərəfdaşlıq” proqramını həyata keçirirlər. 2014-cü ildən bəri əlaqələr gücləndikcə, Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsinə səssiz qalmaq daha böyük riskə çevrilib. Yeni Dehli keçən il Moskvadan S-400 raketdən müdafiə sistemi aldığı üçün artıq tənqid atəşinə tutulub. Vaşinqton çox güman ki, Hindistanın İranın strateji Çabahar limanına investisiyalar etdiyi kimi, hava hücumundan müdafiə sisteminin alınmasına görə Hindistana tətbiq etdiyi sanksiyalardan imtina edəcək. Bununla belə, son hadisələr onu göstərir ki, Bayden administrasiyası Rusiyadan gələcək silah idxalını azaltmaq üçün Hindistana təzyiqi artıracaq”.

M.Bilgaminin fikrincə, Pakistanın vəziyyəti daha az ağır, lakin daha kritikdir. Vladimir Putin Ukraynada hərbi əməliyyat elan etdikdən sonra Pakistanın baş naziri İmran Xan Moskvaya səfərini yekunlaşdırıb. İki ölkə arasında münasibətlər bir neçə ildir ki, Rusiyanın Pakistanın müttəfiqi Çinlə əlaqələrini gücləndirməsi, Əfqanıstandakı böhran və Hindistan-Rusiya münasibətlərindəki bəzi lənglik kimi geosiyasi amillərə görə yaxşılaşır: “Xanın səfəri belə təəssürat yarada bilər ki, Pakistan Putinin Ukraynanın şərqindəki separatçı bölgələrlə bağlı fərmanını, həmçinin Xanın Moskvaya gəlişindən bir neçə saat sonra başlayan işğalı dolayısı ilə dəstəkləyib. Pakistan rəsmiləri Xanın Moskvaya səfərinin Rusiya və Ukrayna arasında davam edən münaqişə ilə heç bir əlaqəsi olmadığını təkid edirlər. Səfər xeyli əvvəl planlaşdırılıb və Xan və Putin cümə axşamı görüşdə ikitərəfli və Cənubi Asiya məsələlərini müzakirə etdiklərini bildiriblər. Dünyanın Qərb və Çin-Rusiya düşərgələri arasında bölündüyü bir vaxtda Cənubi Asiyanın rəqibləri olan Hindistan və Pakistanın neytral qalması vəziyyəti getdikcə çətinləşdirib. Pakistanın qarşısında duran vəzifə Ukrayna ilə artan müdafiə əlaqələrini balanslaşdırmaqla yanaşı, Qərbin ticarət tərəfdaşlarını özündən kənarlaşdırmadan Rusiya ilə əlaqələri gücləndirmək olacaq. İslamabadın balanslaşdırma hərəkəti Yeni Dehlidən daha sadədir: onun ABŞ ilə münasibətləri gərgindir və o, uzun müddətdir ki, Çinlə müttəfiqliyindən Rusiya ilə, xüsusən Əfqanıstan və Mərkəzi Asiyada daha sıx əməkdaşlıq etmək üçün istifadə etməyə çalışır. Bununla belə, Avropa ilə kommersiya əlaqələrini və qlobal səhnədə daha böyük rol oynamaq istəyini nəzərə alaraq, İslamabad Moskvaya çox da yaxınlaşmamaq üçün ehtiyatlı olmalıdır”.