“Amerikada “İran ancaq farsdır" tabusu artıq qırılır”-Əhməd Obalı-MÜSAHİBƏ

Xəbər verildiyi kimi Amerikanın nüfuzlu araşdırma qurumu olan Demokratiyanı Müdafiə Mərkəzində “İran yalnız Fars deyil: İslam Respublikasında etnik siyasət” mövzusunda müzakirə keçirilib.

Gunaz.tvQuote | Gunaz article
Müzakirədə önəmli nəticəyə gəlinib: İranda əhalinin əksəriyyəti qeyri-farslardır və Qərb dövlətlərinin İrana yönəlik siyasəti dəyişməlidir. İranla bağlı məsələdə qərarlar qeyri-fars millətlərini, əsasən də azərbaycanlıları nəzərə alaraq verilməlidir.



Qeyd edək ki, müzakirələrdə Güney Azərbaycan Televiziyasının (Günaz.Tv) rəhbəri Əhməd Obalı da iştirak edib. Demokratiyanı Müdafiə Mərkəzinin hazırladığı hesabatların ABŞ dövlətinin, Dövlət Departamentinin İran siyasətinə təsiri olacaqmı? Bu və digər suallarla bağlı Əhməd Obalının fikirlərini öyrəndik.



-Əhməd bəy, bu müzakirəni necə qiymətləndirirsiniz? Sizin də iştirak etdiyiniz bu toplantıdan nə gözləyək?



-Son 50 ildə Qərbdə, xüsusən Avropada İran haqqında danışılanda, İranla bağlı hər hansı qərar veriləndə bu ölkəni həmişə fars mərkəzli dövlət, ölkə, millət kimi görüblər. Buna uyğun qərar veriblər. Lakin “İran farsdır”, “İran təkcə farslardan ibarətdir” tabusu artıq qırılır. Dünya artıq bilir ki, İran fars deyil.



Belə bir mühüm araşdırma mərkəzi tərəfindən keçirilən bu müzakirə, gəlinən nəticələr çox önəmlidir. Demokratiyanı Müdafiə Mərkəzi olduqca nüfuzlu qurumdur. Amerikanın siyasi çevrələri ilə çox sıx əlaqələri var və dövlətin siyasətinə təsir imkanları mövcuddur. Bu qurumun “İran fars deyil”, “İranda qeyri-farslar təşkil edir” qənaətinə gəlməsi çox mühümdür. Bu o deməkdir ki, tədricən İran haqqında düzgün qərarlar veriləcək. Biz buna ümid edə bilərik.



Qeyri-farslar dedikdə də əsasən ağla Güney Azərbaycan türkləri gəlir. Bu baxımdan bu cür müzakirənin keçirilməsi çox müsbət addımdır. Qısa müddət olmasa da uzun müddətdə Amerikanın İrana qarşı siyasətində qeyri-farsların da nəzərə alınacağına ümid edə bilərik.


-Bu müzarikə Amerikadakı siyasi çevrələrdə İrana, İran cəmiyyətinə baxışı dəyişəcəkmi?

-Əlbəttə də ki Amerika kimi demokratik bir ölkədə praqmatik siyasətçilər həqiqətləri nəzər almağa məcbur olurlar. Çox zaman bu cür həqiqətlər verilən qərarlarda öz əksini tapır. Amerikanın nüfuzlu ekspertləti tərəfindən “İran farslardan ibarət deyil”, “orada başqa millətlər də yaşayır” kimi həqiqətlər açıldıqca Amerika siyasətçilərinin baxışı da dəyişəcək. İrana yanaşmada fərqli baxışlar ortaya çıxacaq. Gec-tez Amerika siyasətində, baxışında ciddi dəyişikliklərə şahidlik edəcəyik.



Həmin müzakirədə Amerika Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (SİA) İranla bağlı mütəxəssisi Reuel Marc Gerecht iştirak edirdi. O, 2008-2017-ci ilə qədər SİA-da İranı araşdıran qurumun məsulu olub. Onun da mövqeyi bu oldu ki, İranı yenidən araşdırmaq lazımdır. Onun fikrincə, İranda azərbaycanlıların da siyasi proseslərə önəmli təsiri var. O, hesab edir ki, bu amili nəzərə almaq, siyasəti ona uyğun qurmaq lazımdır. SİA-nın İran üzrə məsulu müzakirələrdə bildirdi ki, bu mövzuda Konqresdə də dinləmə olmalıdır. Qeyd etdi ki, bu müzakirələrə daha üstün səviyyədə davam etdirilməlidir.



-Demokratiyanı Müdafiə Mərkəzinin hazırladığı hesabatların ABŞ dövlətinin, Dövlət Departamentinin İran siyasətinə təsiri olacaqmı?



-Demokratiyanı Müdafiə Mərkəzinin etdiyi araşdırmaların, hazırladığı hesabatın Amerikanın İran siyasətinə heç şübhəsiz ki, təsiri olacaq. Amerikanın siyasəti aydan aya dəyişmir. Qısa, orta və uzun müddətli olur. Mənə elə gəlir ki, bu müzakirənin, onun materialları əsasında hazırlanacaq hesabatın Amerikanın orta və uzun müddətli siyasətinə təsiri olacaq. Demokratiyanı Müdafiə Mərkəzinin bu məsələyə əl qoyması çox mühümdür. Bu, amil məsələnin ciddi olmasından xəbər verir. Brenda Şafferin araşdırması çox əhəmiyyətlidir.

Ən mühümü isə budur ki, Şafferin fars mənbələrindən çıxardığı rəqəmlərdən aydın olur ki, farslar İranda çoxluq deyil. Hələ Şaffer qeyri-farsların mənbələrinə toxunmayıb. Bununla bağlı onun kitabında yazılacaq.

Biz daim bir sualla üz-üzəyik: İranda sayımız nə qədərdir? Ölkə əhalisinin neçə faizini təşkil edirik? Bu suallar həm Güneydə, həm Quzeydə aktualdır. Gah 25 milyon, gah 35, gah da 40 milyon deyirik. Biz Brenda Şafferin araşdırmasını əsas götürsək İran əhalisinin 35 və ya 37 faizinin azərbaycanlılar olduğunu görürük.



Biz İran əhalisinin 50 faizi, yəni yarısı deyilik. Ümumiyyətlə İranda sayca mütləq üstün olan millət yoxdur. Farslarla azərbaycanlılar təxminən eyni saydadır. Farslar və türklər əsas qrupdur İranda. Bu iki qrup İran əhalisinin 70 faizini təşkil edir. Araşdırmanın əsas bölümünün əsas nəticələrindən biri budur.



İranda 6 ostanda azərbaycanlılar əksəriyyətdir. Bu ostanlar Şərqi Azərbaycan, Qərbi Azərbaycan, Həmədan, Qəzvin, Ərdəbil və Zəngandır. Burada əksəriyyət sözsüz ki, azərbaycanlılardır. Araşdırmada göstərilir ki, Tehranın 30 faizi azərbaycanlıdır.

Fars mənbələrinə görə, Ərakın 30 faizi, Kərəcin 36 faizini azərbaycanlılar təşkil edir. İranı farsların və türklərin əksəriyyət təşkil etdiyi ölkə kimi tanıtmaq lazımdır. Məncə həm də millət olaraq sayımızı şişirtməyə ehtiyac yoxdu.

Real rəqəmləri demək daha yaxşıdır.



Ayxan Turan